Z rozpoczęciem menopauzy nabłonek pochwowy przechodzi zmiany wsteczne i staje się zanikowy (atroficzny). Mogą jednak powstawać różne obrazy histologiczne, zależne od stymulacji estrogennej pochodzenia płciowego lub pozapłciowego.
Zanik nabłonka pochwowego jest częścią ogólnego procesu zanikania (atrofii) narządów płciowych kobiety po 50 roku życia. Obok atrofii macicy i jajnika, srom i pochwa ulegają zanikowi i tracą sprężystość, błony śluzowe cieńczeją, stają się blade, fałdy wygładzają się, przekrój pochwy zwęża się, górna trzecia część pochwy staje się stożkowata, wskutek postępującego zaniku sklepień, a część pochwowa macicy jest coraz trudniejsza do zbadania.
Po utrwaleniu się menopauzy mogą wystąpić, wg Pundela (1966), indywidualnie, 2 wyraźne okresy:
- Okres pomenopauzalny właściwy trwa różnie długo, w zależności od ustroju kobiety (niekiedy jest b. długi). Charakteryzuje się zatrzymaniem cyklów miesiączkowych, trwa jednak dalej czynność estrogenna jajnika, niekiedy o charakterze cyklicznym. Ta czynność stopniowo zmniejsza się.
Dochodzi do drugiego okresu ? starości lub zaniku całkowitego, charakteryzującego się brakiem jakiegokolwiek bodźca estrogennego.
Istnienie tych dwóch okresów tłumaczy niejednorodność obrazów histologicznych, spotykanych w obrębie nabłonka płaskiego po utrwaleniu się menopauzy; u niektórych kobiet nabłonek płaskokomórkowy może pozostać dobrze wykształcony przez dość długi okres czasu; u innych kobiet natomiast bezpośrednio po menopauzie dochodzi do szybkiego i całkowitego cofania się (regresji) nabłonka, który znajduje się wówczas w stanie wyraźnego zaniku i składa się wyłącznie z warstwy podstawowej oraz z kilku rzędów komórek przypodstawnych. Równolegle z atrofią nabłonka zanikają brodawki. Podścielisko łącznotkankowe staje się włókniste, włókna elastyczne ulegają zwyrodnieniu, zjawia się dość dobrze wyrażone na- cieczenie z limfocytów i komórek wielojądrzastych.
W tym okresie starczym, gdy nabłonek jest cienki i kruchy, powstają niewielkie zmiany zapalne, które mogą powodować zaostrzenie się zapalnego nacieku podłoża. Zmniejszona ilość lub brak glikogenu w komórkach nabłonkowych i rosnące wskutek tego pH pochwy powodują przemianę prawidłowej flory bakteryjnej pochwy i zjawienie się drobnoustrojów mniej lub bardziej chorobotwórczych, które wywołują i podtrzymują istniejące stany zapalne. W ten sposób ujęty proces starczego stanu zapalnego pochwy nie jest wynikiem pierwotnego procesu zapalnego, lecz zaznaczonego zaniku, który wtórnie prowadzi do zakażenia.