Z rozpoczęciem menopauzy nabłonek pochwowy przechodzi zmiany wsteczne i staje się zanikowy (atroficzny). Mogą jednak powstawać różne obrazy histologiczne, zależne od stymulacji estrogennej pochodzenia płcio­wego lub pozapłciowego.

Zanik nabłonka pochwowego jest częścią ogólnego procesu zanikania (atrofii) narządów płciowych kobiety po 50 roku życia. Obok atrofii ma­cicy i jajnika, srom i pochwa ulegają zanikowi i tracą sprężystość, błony śluzowe cieńczeją, stają się blade, fałdy wygładzają się, przekrój pochwy zwęża się, górna trzecia część pochwy staje się stożkowata, wskutek postę­pującego zaniku sklepień, a część pochwowa macicy jest coraz trudniej­sza do zbadania.

Po utrwaleniu się menopauzy mogą wystąpić, wg Pundela (1966), indy­widualnie, 2 wyraźne okresy:

1. Okres pomenopauzalny właściwy trwa różnie długo, w zależności od ustroju kobiety (niekiedy jest b. długi). Charakteryzuje się zatrzymaniem cyklów miesiączkowych, trwa jednak dalej czynność estrogenna jajnika, niekiedy o charakterze cyklicznym. Ta czynność stopniowo zmniejsza się.

Dochodzi do drugiego okresu ? starości lub zaniku całkowitego, charakteryzu­jącego się brakiem jakiegokolwiek bodźca estrogennego.

Istnienie tych dwóch okresów tłumaczy niejednorodność obrazów histo­logicznych, spotykanych w obrębie nabłonka płaskiego po utrwaleniu się menopauzy; u niektórych kobiet nabłonek płaskokomórkowy może pozo­stać dobrze wykształcony przez dość długi okres czasu; u innych kobiet natomiast bezpośrednio po menopauzie dochodzi do szybkiego i całkowi­tego cofania się (regresji) nabłonka, który znajduje się wówczas w stanie wyraźnego zaniku i składa się wyłącznie z warstwy podstawowej oraz z kilku rzędów komórek przypodstawnych. Równolegle z atrofią nabłonka zanikają brodawki. Podścielisko łącznotkankowe staje się włókniste, włók­na elastyczne ulegają zwyrodnieniu, zjawia się dość dobrze wyrażone na- cieczenie z limfocytów i komórek wielojądrzastych.

W tym okresie starczym, gdy nabłonek jest cienki i kruchy, powstają niewielkie zmiany zapalne, które mogą powodować zaostrzenie się zapal­nego nacieku podłoża. Zmniejszona ilość lub brak glikogenu w komórkach nabłonkowych i rosnące wskutek tego pH pochwy powodują przemianę prawidłowej flory bakteryjnej pochwy i zjawienie się drobnoustrojów mniej lub bardziej chorobotwórczych, które wywołują i podtrzymują istniejące stany zapalne. W ten sposób ujęty proces starczego stanu za­palnego pochwy nie jest wynikiem pierwotnego procesu zapalnego, lecz zaznaczonego zaniku, który wtórnie prowadzi do zakażenia.