Złośliwość raka szyjki jest zależna od charakteru jego naciekania i fak­tu, że naciekanie to może być tak podstępne, że w czasie rozpoznawania nowotworu jest on już bardzo rozlany. Szerzenie się nowotworu dokonuje się przez podział, bądź drogą chłonną, bądź krwionośną. Za pomocą po­działu komórki nowotworowe szerzą się do obszarów sąsiednich, zajmując przede wszystkim resztę szyjki macicy, sklepienia pochwy i przymacicza, mogą jednak objąć także pęcherz moczowy lub odbytnicę. Nierzadko zdarza się zajęcie moczowodów z ich uciskiem, z wtórnymi powikłaniami w po­staci wstępującego zakażenia. Trzon macicy bywa zajęty rzadziej, nawet w przypadkach, gdy cała szyjka jest objęta rozrostem nowotworowym.

Pierwsze wiadomości o mechanizmie szerzenia się raka szyjki pochodzą z badań zmarłych nie leczonych lub z przypadków gdy promieniowanie nie zdołało zatrzymać postępu choroby, a zatem z badania późnych obra­zów naciekania rakowego Ostatnio jednak wczesne obrazy choroby były badane na materiale otrzymanym po usunięciu macicy z równoczesnym usunięciem węzłów chłonnych lub po usunięciu mniej lub bardziej roz­ległym narządów miednicy.

Friedell i Parsons (1961) poczynili ciekawe spostrzeżenia dotyczące sze­rzenia się nacieku nowotworowego do sąsiedztwa szyjki; posługiwali się olbrzymimi, seryjnymi skrawkami histologicznymi, zatopionymi w celoidynie, co pozwoliło na dosyć dokładną ocenę stopnia szerzenia się nowo­tworu oraz obrazów nabłonka szyjkowego i pochwowego w pobliżu guza.

We wszystkich prawie przypadkach wykazali szerzenie się nowotworu do tkanek okołoszyjkowych, a szczególnie w kierunku pochwy oraz jamy macicy. Obserwowali małe wyspy komórek rakowych, aż do dystalnego odcinka pochwy, w tych jednak przypadkach chodziło prawdopodobnie o rozsiewanie drogami chłonnymi. Podobne wyspy przerzutowe obserwo­wano także aż do okolicy dna macicy, bądź w obrębie błony śluzowej macicy, bądź pod nietkniętą błoną śluzową, szerząc się do mięśniówki, a wyjątkowo przechodząc na powierzchnię surowiczą trzonu macicy. W 2 przypadkach na 9 były nacieczone ściany pęcherza moczowego, a w 1 przypadku ? odbytnica. Na ogół szerzenie się w płaszczyźnie przednio-tylnej jest bardziej zaznaczone niż w bocznej. W wielu przypadkach komórki nowotworowe stwierdzano w tkance łącznej pokrywającej mięśniówkę pęcherza lub odbytu. Powyższe tendencje wybiórczego nacieka­nia nie były tak wyraźne, gdy nowotwór był w okresie bardziej zaawan­sowanym; obserwowano jednak naciekanie drogą okołonerkową lub około- naczyniową, używaną przez komórki nowotworowe, istniały wydłużone proliferacje, 3?4 cm wzdłuż nerwów, dochodzące do tkanki okołomoczo- wodowej lub przenikające do przegrody odbytniczo-pochwowej. Luźna tkanka okołopochwowa jest prawie tak często naciekana, jak przymaciczna. Tkanka przymaciczna wyjątkowo była zajęta nowotworem powyżej ujścia wewnętrznego kanału szyjki, przed szerzeniem się nowotworu dro­gą chłonną lub krwionośną. W tym okresie obserwuje się liczne nacieki limfocytarne, a także plazmocyty wokół dróg szerzenia się okołonerwowych. W obszarach martwicy pojawiają się wielojądrzaste neutrofile. Moczowody były zajęte w 2 na 12 przypadków. Według zdania autorów, nawet w przypadkach zaawansowanych i w obecności znacznego szerzenia się okołonerwowego, zajęcie węzłów chłonnych jest znacznie mniejsze, co nasuwa myśl o braku połączenia między przestrzenią okołonerwową i węzłami chłonnymi.