Różne sposoby leczenia stosowane w zmianach szyjki mogą wywołać modyfikację charakteru komórek obserwowanych w rozmazach, co może doprowadzić do pomyłek lub przeciwnie ? do wyjaśnienia rozpoznania cytologicznego.

Stosowanie miejscowe antybiotyków o szerokim zakresie działania może doprowadzić niekiedy do masywnego złuszczenia nabłonka szyjkowego i do fałszywie pozytywnego rozpoznawania cytologicznego, które poprzed­nio było negatywne. Opisano przypadki, w których znaczne złuszczenie nabłonka, ze stwierdzonym rakiem śródnabłonkowym, doprowadziło do zniknięcia zmian (Koss i Durfee, 1961). Takiej zmiany nie należy uważać za wyleczoną, dopóki badania cytologiczne powtarzane nie pozostaną ujemne w okresie przynajmniej 3 lat.

Po elektrokoagulacji nabłonka szyjki mogą wystąpić zmiany nabłon­kowe, mogące sugerować nowotwór: wyraźny wzrost objętości komórki jądra, nadbarwliwość jądrowa, zniekształcenia cytoplazmatyczne lub ją­drowe, które mogą przetrwać do 4?6 tygodni po elektrokoagulacji.

Znacznie ważniejsze i częstsze są jednak zmiany wywołane w komór­kach prawidłowych i rakowych narządu rodnego kobiety przez radiotera­pię. Po jej zastosowaniu występuje ostry odczyn ponaświetleniowy, cechu­jący się serią charakterystycznych zmian w komórkach nabłonka płaskie­go: silnie zaznaczone powiększenie objętości komórek, z odpowiednim po­większeniem ich jąder, marszczenie się jąder, wakuolizacja cytoplazmy, a niekiedy jąder, pojawienie się komórek wielojądrzastych, a czasem ko­mórek o dziwacznym wyglądzie (Graham, 1947). Opisane zmiany są wy­razem szkodliwego działania naświetlania, powodującego różne stopnie dystrofii w ramach procesu nekrobiozy. Obrzęk i bladość jąder, jak rów­nież ich nadbarwliwość w komórkach prawidłowych, należy różnicować od podobnych zmian w komórkach rakowych. Odpowiednie powiększenie objętościowe cytoplazmy pozwala na różnicowanie tych komórek z nowo­tworowymi. Podobne zmiany stwierdza się także w obrębie komórek we- wnątrzszyjkowych, które zachowując ogólną charakterystykę budowy, wykazują jednak wyraźne zwiększenie cytoplazmy i jąder. Wspomniane zmiany można także stwierdzić na preparatach histologicznych.

U niektórych chorych podobne zmiany mogą przetrwać niekiedy w cią­gu wielu lat. Fakt, że zjawisko to występuje wyłącznie w niektórych przypadkach, nie został całkowicie wyjaśniony, tym bardziej że ma związek z metodą lub zastosowaną dawką; wydaje się, że chodzi o pewne osobnicze właściwości odczynu na naświetlania. Na ogół stwier­dza się powiększenie wymiarów jądrowo-cytoplazmatycznych, nabłonek płaski złuszcza się płatami, a komórki i jądra są wydłużone; niektóre jądra są nadbarwliwe; komórki wielojądrzaste spotyka się rzadko, brak wodniczek. Jądra komórek wewnątrzszyjkowych mogą także wykazywać zmia­ny wielkości oraz nadbarwliwość jądrową. Podobne przetrwałe zmiany obrazów cytologicznych spotykano do 10 lat po radioterapii (Koss i Durfee, 1961).