Różne sposoby leczenia stosowane w zmianach szyjki mogą wywołać modyfikację charakteru komórek obserwowanych w rozmazach, co może doprowadzić do pomyłek lub przeciwnie ? do wyjaśnienia rozpoznania cytologicznego.
Stosowanie miejscowe antybiotyków o szerokim zakresie działania może doprowadzić niekiedy do masywnego złuszczenia nabłonka szyjkowego i do fałszywie pozytywnego rozpoznawania cytologicznego, które poprzednio było negatywne. Opisano przypadki, w których znaczne złuszczenie nabłonka, ze stwierdzonym rakiem śródnabłonkowym, doprowadziło do zniknięcia zmian (Koss i Durfee, 1961). Takiej zmiany nie należy uważać za wyleczoną, dopóki badania cytologiczne powtarzane nie pozostaną ujemne w okresie przynajmniej 3 lat.
Po elektrokoagulacji nabłonka szyjki mogą wystąpić zmiany nabłonkowe, mogące sugerować nowotwór: wyraźny wzrost objętości komórki jądra, nadbarwliwość jądrowa, zniekształcenia cytoplazmatyczne lub jądrowe, które mogą przetrwać do 4?6 tygodni po elektrokoagulacji.
Znacznie ważniejsze i częstsze są jednak zmiany wywołane w komórkach prawidłowych i rakowych narządu rodnego kobiety przez radioterapię. Po jej zastosowaniu występuje ostry odczyn ponaświetleniowy, cechujący się serią charakterystycznych zmian w komórkach nabłonka płaskiego: silnie zaznaczone powiększenie objętości komórek, z odpowiednim powiększeniem ich jąder, marszczenie się jąder, wakuolizacja cytoplazmy, a niekiedy jąder, pojawienie się komórek wielojądrzastych, a czasem komórek o dziwacznym wyglądzie (Graham, 1947). Opisane zmiany są wyrazem szkodliwego działania naświetlania, powodującego różne stopnie dystrofii w ramach procesu nekrobiozy. Obrzęk i bladość jąder, jak również ich nadbarwliwość w komórkach prawidłowych, należy różnicować od podobnych zmian w komórkach rakowych. Odpowiednie powiększenie objętościowe cytoplazmy pozwala na różnicowanie tych komórek z nowotworowymi. Podobne zmiany stwierdza się także w obrębie komórek we- wnątrzszyjkowych, które zachowując ogólną charakterystykę budowy, wykazują jednak wyraźne zwiększenie cytoplazmy i jąder. Wspomniane zmiany można także stwierdzić na preparatach histologicznych.
U niektórych chorych podobne zmiany mogą przetrwać niekiedy w ciągu wielu lat. Fakt, że zjawisko to występuje wyłącznie w niektórych przypadkach, nie został całkowicie wyjaśniony, tym bardziej że ma związek z metodą lub zastosowaną dawką; wydaje się, że chodzi o pewne osobnicze właściwości odczynu na naświetlania. Na ogół stwierdza się powiększenie wymiarów jądrowo-cytoplazmatycznych, nabłonek płaski złuszcza się płatami, a komórki i jądra są wydłużone; niektóre jądra są nadbarwliwe; komórki wielojądrzaste spotyka się rzadko, brak wodniczek. Jądra komórek wewnątrzszyjkowych mogą także wykazywać zmiany wielkości oraz nadbarwliwość jądrową. Podobne przetrwałe zmiany obrazów cytologicznych spotykano do 10 lat po radioterapii (Koss i Durfee, 1961).