Nasze zainteresowanie rakiem kikuta szyjki macicy trwa od długiego czasu. Rozpatrzenie danych II Kliniki Ginekologicznej w Cluj, dokonane wspólnie z Fildanem i Pirau, doprowadziło do szeregu wniosków, mających związek z rozpoznawaniem tej choroby.
Po nadpochwowym usunięciu macicy na pozostałej części szyjki spotyka się raka znacznie częściej i o znacznie gorszym przebiegu niż na szyjce nie operowanej. Amreich utrzymuje, że częstość raka szyjki po amputacji nadpochwowej macicy jest 10-krotnie wyższa niż na szyjce macicy zdrowej.
Oblicza się częstość tych raków na około 1% wszystkich nowotworów złośliwych, a na 2?3% wszystkich raków narządów rodnych kobiety (Dragon, Trestioreanu, Popovici ? Statystyka Instytutu Onkologicznego w Bukareszcie). Dane statystyczne innych autorów są podobne: Schutt ? 0,31%, Starek ? 1,23%, Lamp ? 0,52%, Sander i Schmidt ? 0,8%, po przebadaniu 21 516 przypadków, Fandrich ? 0,39% na zbadanych 17 139 przypadków, Young-Yona ? 0,56% na 16 000 przypadków, Wolf, Netto, Hameresz od 0,15 do 1,8%, Amreich ? 0,87%, Ries ? 0,92%, Verhager i Hoffman ? 1,2%. Hint, na podstawie analizy przypadków Instytutu Onkologicznego ANM ZSRR na 9300 przypadków raka szyjki macicy, leczonych w ciągu 36 lat, stwierdził 61 przypadków raka kikuta szyjki, po amputacji nadpochwowej macicy z powodu mięśniaków, a więc ? 0,68%.
Według naszej statystyki, na 129 przypadków raka szyjki macicy, leczonych w okresie 1959?1966, stwierdziliśmy 6 przypadków raka kikuta, co stanowi 4,65%.
Uwzględniając 6 przypadków raka kikuta na 373 przypadki nadpochwowego usunięcia macicy, wykonane w tym okresie w naszej klinice, otrzymujemy odsetek ? 1,6%; dane te są podobne do wymienianych w piśmiennictwie.
Raki występujące na kikucie po usunięciu nadpochwowym macicy są dwojakiego rodzaju:
- Rak szyjki macicy, pozostawionej po nadpochwowym usunięciu macicy, zwany rakiem prawdziwym kikuta, zjawia się w 2 lata po nadpochwowym usunięciu (Koch, Dargent). Albrecht twierdzi, że prawdziwe raki kikuta mogą zjawić się także w 1 rok po operacji.
- Raki pozostawione na szyjce macicy, zwane rakami fałszywymi kikuta ? zmiana nowotworowa istniała równocześnie z chorobą ginekologiczną, z powodu której było wykonane nadpochwowe usunięcie macicy, a ponieważ znajdowała się w okresie wczesnym, nie została rozpoznana przed zabiegiem operacyjnym. W ten sposób za pomocą nadpochwowej operacji usuwa się trzony macicy z powodu choroby ginekologicznej, a pozostawia się wczesny nowotwór złośliwy, który rozwija się nadal.
Raki pozostawionej szyjki, zwane prawdziwymi rakami kikuta, które zjawiły się w 2 lata po dokonanej operacji stwierdzono w 3,2% przypadków (Instytut Onkologiczny w Bukareszcie).
Raki szyjki macicy, nazywane rakami fałszywymi pozostawionego kikuta, stanowią wg wielu autorów przypadków raka kikuta; wg Monoda ? 33%, wg Francka ? 40%, wg Dora ? 42%, Dragon, Trestioreanu, Popovici na 47 przypadków raka kikuta stwierdzili 49% wczesnego raka pozostawionego kikuta, a więc istniejące, lecz nie rozpoznane w czasie operacji nadpochwowego usunięcia macicy. Również Popescu i Marginea- nu, wśród 33 przypadków raka kikuta, leczonych w Instytucie Onkologicznym i Klinice Ginekologicznej (miasto Timisoara) w ciągu 5 lat, znaleźli 50% wczesnych raków kikuta. Wśród naszych 6 przypadków nie stwierdzili ani jednego wczesnego raka kikuta, ponieważ wszystkie wystąpiły w czasie od 4 do 13 lat po nadpochwowej operacji.
Fanghanel (Drezno), analizując przypadki za okres 7 lat (1952?1959), znalazł 17 raków kikuta na 855 przypadków raka szyjki macicy, co stanowi 1,99%. Należy podkreślić, że w tamtej klinice wykonuje się raczej całkowite usunięcie macicy drogą pochwową lub brzuszną, i z tego powodu liczba stwierdzonych przypadków raka jest mała.
Z naszych danych, zebranych za okres ostatnich 8 lat, wynika, że w klinice wykonuje się przeważnie usunięcie nadpochwowe macicy (na 540 operacji usunięcia macicy 373 były nadpochwowe).
Stoeckel i Koch, na podstawie dość dużej liczby przypadków, twierdzą, że liczba występowania raków kikuta wzrasta.
Sądzi się, że istnieje związek patogenetyczny pomiędzy mięśniakiem, z powodu którego zostaje wykonana operacja, a nowotworem rozwijającym się na pozostawionym kikucie. Po 30 r. życia obie choroby są częstsze, a więc ich współistnienie większe. Połączenie mięśniak?rak jest znacznie częstsze w przypadkach wczesnego raka macicy; przyjmuje się ogólnie 4%, z których 2% dotyczy raka trzonu i 2% raka szyjki, na podstawie badania guzów usuniętych przez nadpochwowe odcięcie macicy.
Z innych przyczyn, którym przypisuje się wpływ na wystąpienie raka pozostawionego kikuta, należy wymienić:
? zezłośliwienie blizny na wysokości odcięcia macicy ? tzw. rak bliznowaty (Walther-Monody);
? zaburzenia naczyniowe, spowodowane nałożeniem szwów w czasie operacji (Laborde);
? nadmierne wydzielanie gruczołowe kikuta szyjkowego (Meriel).
Powyższe przypuszczenia nie mają dokumentacji naukowej i dlatego pozostają dyskusyjne.
Jeżeli chodzi o wiek chorych, to z dużych statystyk podanych w piśmiennictwie wynika, że rak kikuta szyjki macicy występuje w około 10 lat później niż rak szyjki macicy całej. Usunięcie jajników w czasie operacji nadpochwowej ma opóźnić zjawienie się raka kikuta, stąd mniemanie o roli jajnika w kancerogenezie pozostawionej szyjki.
Według Hinta średnia wieku w 61 przypadkach raka kikuta na materiale 1408 chorych po nadpochwowym usunięciu macicy z powodu mięśniaków wynosiła 51,2 lat. Held stwierdził średnią wieku chorych ? 40,5 lat. Średni wiek naszych 6 chorych wynosił 40 lat, z czego jedna chora miała 38 lat, 2 chore ? 42 lata, a 3 chore ? odpowiednio 50, 51, 57 lat. Średnia wieku chorych, którym usunięto macicę z powodu mięśniaków, wg Fanghanela, wynosiła 37,4 lat. Wskazania, dla których dokonano nad- pochwowego usunięcia macicy, są wg częstości (dane własne i z piśmiennictwa) następujące: mięśniak macicy, guzy jajnika, zapalenie przydatków (Popescu, Margineanu).
Poza rakiem kikuta opisano także mięsaka kikuta, występującego jednak znacznie rzadziej. Według Tacha częstość obu guzów wynosi 1 : 48; Albrecht uważa, że mięsak kikuta stanowi 1% wszystkich nowotworów złośliwych macicy, a Gesner i Steinhardt wykazali, że mięsak występuje 8 razy rzadziej na szyjce niż w obrębie macicy. Cron i Mosler podali 10 przypadków mięsaka szyjki z piśmiennictwa. Lewis, Almasanu, Cron mówią o pojawieniu się mięsaka kikuta w 7, 30, 35 lat po nadpochwowym usunięciu macicy. Klinicznie stwierdza się w tych przypadkach zmiany ? od przerostu części pochwowej do guza wielkości głowy dziecka, który zjawił się w 25 lat po nadpochwowej operacji (Fanghanel).
W etiologii tych guzów wymienia się zwyrodnienie mięsakowate mięśniaków, które stwierdzono w około 35 przypadkach.